Przełomowy wyrok Trybunału Konstytucyjnego
W marcu 2025 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że zakaz wnoszenia powództwa o
zaprzeczenie ojcostwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności jest niezgodny z
Konstytucją RP. To długo wyczekiwane orzeczenie otwiera drogę do wznowienia spraw,
które dotychczas kończyły się odmową przyjęcia pozwu tylko dlatego, że dziecko ukończyło
18 lat. Wyrok ten ma ogromne znaczenie społeczne – dotyka bowiem kwestii tożsamości,
więzi rodzinnych i prawa do prawdy biologicznej.
Co stanowiło problem?
Zgodnie z art. 70 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego mąż matki mógł wnieść
powództwo o zaprzeczenie ojcostwa jedynie w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział
się, że dziecko od niego nie pochodzi, ale nie później niż do osiągnięcia przez dziecko
pełnoletności. Po tym terminie powództwo było niedopuszczalne – nawet jeśli pojawiły się
nowe dowody (np. badania DNA). Oznaczało to, że nawet oczywisty brak pokrewieństwa
biologicznego nie mógł zostać sądownie potwierdzony.
Stanowisko Trybunału
Trybunał Konstytucyjny uznał, że takie ograniczenie narusza konstytucyjne prawo do sądu
(art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz prawo do ochrony życia prywatnego i rodzinnego (art. 47
Konstytucji). W uzasadnieniu wskazano, że ustawodawca nie może w sposób arbitralny
uniemożliwiać dochodzenia prawdy o pochodzeniu dziecka, skoro współczesne możliwości
naukowe pozwalają tę prawdę jednoznacznie ustalić. TK podkreślił również, że prawo do
poznania własnej tożsamości biologicznej jest elementem godności człowieka (art. 30
Konstytucji).
Co zmienia wyrok w praktyce?
Po publikacji orzeczenia TK w Dzienniku Ustaw przepisy, które ograniczały możliwość
zaprzeczenia ojcostwa po pełnoletności dziecka, utracą moc. Oznacza to, że:
mąż matki, dziecko oraz prokurator będą mogli wnieść powództwo o zaprzeczenie
ojcostwa również po ukończeniu przez dziecko 18 lat,
sądy nie będą mogły odrzucać takich pozwów z powodu przekroczenia terminu,
możliwe stanie się wznowienie postępowań zakończonych wcześniej z przyczyn
formalnych (art. 401¹ k.p.c. w zw. z art. 190 ust. 4 Konstytucji RP).
Głos praktyków i konsekwencje
Orzeczenie TK zostało przyjęte z aprobatą przez środowisko prawnicze, ale również z pewną
ostrożnością. Adwokaci i radcowie prawni podkreślają, że może to prowadzić do znacznego
wzrostu liczby pozwów – zarówno ze strony ojców, którzy od lat kwestionują swoje
ojcostwo, jak i ze strony dorosłych dzieci poszukujących prawdy o własnym pochodzeniu.
Jednocześnie wskazuje się, że konieczne będzie doprecyzowanie przepisów – zwłaszcza tych,
które dotyczą skutków prawnych zaprzeczenia ojcostwa wobec pełnoletniego dziecka (np. w
zakresie dziedziczenia, nazwiska czy alimentów).
Wnioski
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego przywraca równowagę między formalizmem prawnym a
prawem jednostki do prawdy i tożsamości. To ważny krok w kierunku humanizacji prawa
rodzinnego, które przez lata przedkładało stabilność fikcji prawnej nad fakty biologiczne.
Ostatecznie każdy przypadek zaprzeczenia ojcostwa wymaga wyważenia między interesem
rodziny a prawem do poznania własnych korzeni.