Rozpoczynając pracę należy zdecydować o radzaju podpisywanej umowy. Pierwszą zasadą wyboru tej umowy jest to, że strony mają swobodę wskazania podstawy współpracy. Istnieją jednak pewne ograniczenia. Po pierwsze wybrana umowa musi odpowiadać charakterowi wykonywanej pracy. Po drugie wybór nie może służyć wyłącznie uniknięciu obowiązków wynikających z prawa pracy czy ubezpieczeń społecznych. Rodzaj zawieranej umowy nie jest więc zależny wyłącznie od woli stron, ale też od obiektywnych wskaźników.
Czym jest charakter wykonywanej pracy i jak odróżnić charakter umowy o pracę od charakteru umowy zlecenia?
Pierwszą najczęściej wskazywaną różnicą jest to, że umowa o pracę nawiązywana jest w ramach stosunku pracy, a więc i Kodeksu pracy. Z kolei umowa zlecenie to umowa cywilnoprawna dotycząca Kodeksu cywilnego. Konsekwencją tej podstawowej różnicy jest fakt, że zarówno pracownika jak i pracodawcę na podstawie podpisanego rodzaju umowy wiążą inne przepisy prawne z dwóch różnych kodeksów. Na bazie umowy zlecenia pracownikowi będzie zapewniona mniejsza ochrona. Nie ma on prawa do minimalnego wynagrodzenia za pracę, nie może korzystać z urlopu macierzyńskiego oraz innego rodzaju świadczeń gwarantowanych przez kodeks pracy. Umowa zlecenia może być jednak rozwiązana sprawniej niż umowa o pracę oraz wiąże się z mniejszymi kosztami.
Ważne jest, że o rodzaju zawartej umowy nie decyduje jej nazwa, a zakres czynności pracownika i sposób ich realizacji. Aby więc właściwie nazwać stosunek prawny należy zbadać jego cechy.
Poniżej wskazane zostały cechy charakterystyczne dla umowy o pracę. Jeśli wystąpią, mówimy o umowie o pracę, a nie o umowie zleceniu:
- Podporządkowanie co do: czasu, miejsca i sposobu wykonywania pracy.
Np. Pracodawca oznajmia pracownikowi, że ma on wykonywać pracę od godziny 8 do 16 w biurze firmy na ul. Jana Sobieskiego 879 w Warszawie za pomocą określonych narzędzi i metod.
W umowie zlecenie pracownik ma do wykonania zadanie, które może wykonać w innym miejscu i czasie niż miejsce pracy. Ponadto może je wykonać osoba trzecia.
- Zakres obowiązków w formie polecenia. Oznacza to, że pracownik nie może odmówić wykonania polecenia, jeśli jest ono zgodne z prawem.
Np. Pracodawca może zażądać wykonywania pracy w wymiarze nadliczbowym.
Przy umowie zleceniu wymiar czasu pracy musi być ustalony między pracodawcą i pracownikiem.
Wyjątek: niektóre zawody pracują w ramach podporządkowania autonomicznego. Co do sposobu świadczenia pracy pracownik decyduje wtedy sam zachowując autonomie.
- Ryzyko pracodawcy
Przy umowie o pracę ryzyko techniczne (zepsuty sprzęt), gospodarcze (kryzys), osobowe i socjalne ponosi pracodawca.
Wskazując różnicę między umowami na przykładzie, można powiedzieć, że w umowie o pracę pracownik kierowany jest na pracę zdalną przez pracodawcę, natomiast przy umowie zleceniu pracownik umawia się z pracodawcą, że pójdzie na pracę zdalną.
Podsumowując. Pomimo iż strony mają swobodę wyboru to obowiązują je wskazane wyżej zasady. Jeśli treść zawartej umowy nie zgadza się z jej nazwą to ostatecznie o rodzaju umowy przesądza jej treść. W związku z czym każdy przypadek należy analizować indywidualnie w oparciu o ogólne wskaźniki.