Zawierając związek małżeński, zazwyczaj nie zastanawiamy się nad wybraniem ustroju majątkowego. Tym samym decydujemy się na domyślny i najbardziej popularny ustrój majątkowy – wspólność ustawową. Być może jednak w naszej sytuacji życiowej i majątkowej inny rodzaj ustroju byłby bardziej odpowiedni? Ustrój taki można zawsze zmienić podczas trwania małżeństwa przy zachowaniu odpowiednich procedur i norm. W poniższym artykule omówione zostaną istniejące ustroje majątkowe:
- Ustawowy ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej
- Wspólność umowna rozszerzona
- Wspólność umowna ograniczona
- Rozdzielność majątkowa pełna
- Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków
Wspólnota ustawowa
Jeśli strony nie zawrą specjalnej, małżeńskiej umowy majątkowej, to istnieje między nimi ustawowy ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej. Założeniem ustawowego ustroju majątkowego jest istnienie majątku wspólnego małżonków oraz majątku osobistego każdego z nich.
Wyodrębnić możemy trzy masy majątkowe:
- majątek wspólny małżonków,
- majątek osobisty męża,
- majątek osobisty żony.
Do majątku wspólnego wchodzi na przykład: wynagrodzenie za pracę, dochody z innej działalności zarobkowej, dochody z majątku wspólnego, środki zgromadzone na rachunku otwartym lub pracowniczym funduszu emerytalnym, przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące obojgu małżonkom
To, co wchodzi w skład majątku osobistego małżonków, wymienione jest w art. 33 k.r.o. Wśród najważniejszych elementów należą:
- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, tj. zwykle przed zawarciem małżeństwa,
- przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
- przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie
- przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy
Udziały każdego z małżonków w majątku wspólnym są równe. Oznacza to, że małżonkowie posiadają taką samą część majątku wspólnego. Dopiero po ustaniu wspólności każdy z małżonków może złożyć wniosek o podział zgromadzonego majątku wspólnego. Jeżeli małżonkowie są zgodni co do tego, w jaki sposób podzielić zgromadzone dobra, mogą dokonać podziału w formie umowy. W innym przypadku sąd na wniosek jednego z nich dokonuje podziału.
Umowne ustroje majątkowe
Umowa majątkowa małżeńska powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Może być zmieniona albo rozwiązana.
Wspólność umowna rozszerzona i ograniczona
Poprzez taką umowę można opisaną wyżej wspólność majątkową rozszerzyć (na przedmioty z majątków osobistych) lub ograniczyć (zmniejszyć ilość wspólnych przedmiotów w odniesieniu do tego, co obejmuje wspólność ustawowa). Punktem wyjścia do umowy małżeńskiej majątkowej jest wspólność ustawowa. Istnieją jednak ograniczenia umownej wspólności majątkowej. Przykładowo nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na:
- przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny,
- wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Rozdzielność majątkowa (intercyza)
W przypadku wyboru tego ustroju każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później oraz zarządza samodzielnie swoim majątkiem. Zawarcie umowy wprowadzającej ustrój rozdzielności majątkowej nie wyłącza możliwości wspólnego nabywania przez małżonków przedmiotów majątkowych. Jeżeli nabyte zostaną rzeczy, staną się one przedmiotem współwłasności.
Do wprowadzenia tego ustroju konieczna jest zgodna wola małżonków oraz forma aktu notarialnego. W umowie wprowadzającej ustrój rozdzielności majątkowej małżonkowie mogą dokonać podziału majątku objętego wcześniej wspólnością majątkową.
Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków
Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków w czasie trwania nie różni się od ustroju rozdzielności majątkowej. Dopiero w sytuacji, gdyby małżeństwo ustało, prowadzi to do podziału majątku, którego małżonkowie wspólnie dorobili się podczas małżeństwa. Małżonkowie w równym stopniu korzystają z powiększenia się majątku w okresie trwania małżeństwa, jednocześnie oddzielnie zarządzając swoimi masami majątkowymi. Dorobkiem będzie w tym wypadku wzrost wartości majątku od czasu zawarcia umowy majątkowej.
Po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa. Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków.