W różnych postępowaniach, toczących się na podstawie prawa polskiego, stosuje się dowód z zeznań świadka. Nie inaczej sytuacja wygląda w postępowaniu administracyjnym.
Zgodnie z art. 75 § 1 k.p.a. Jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W szczególności dowodem mogą być dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny.
W Kodeksie postępowania administracyjnego wyraźnie określono, kto nie może być świadkiem, a także kto może odmówić skłania zeznań, czy też odpowiedzi na pytanie. Przytoczyć należy następujące przepisy:
art. 82 k.p.a. Świadkami nie mogą być:
1) osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń;
2) osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych na okoliczności objęte tajemnicą, jeżeli nie zostały w trybie określonym obowiązującymi przepisami zwolnione od obowiązku zachowania tej tajemnicy;
3) duchowni co do faktów objętych tajemnicą spowiedzi.
art. 83 k.p.a.
§ 1. Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonka strony, wstępnych, zstępnych i rodzeństwa strony oraz jej powinowatych pierwszego stopnia, jak również osób pozostających ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Prawo odmowy zeznań trwa także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.
§ 2. Świadek może odmówić odpowiedzi na pytania, gdy odpowiedź mogłaby narazić jego lub jego bliskich wymienionych w § 1 na odpowiedzialność karną, hańbę lub bezpośrednią szkodę majątkową albo spowodować naruszenie obowiązku zachowania prawnie chronionej tajemnicy zawodowej.
§ 3. Przed odebraniem zeznania organ administracji publicznej uprzedza świadka o prawie odmowy zeznań i odpowiedzi na pytania oraz o odpowiedzialności za fałszywe zeznania.
§ 4. Mediator nie może być przesłuchany w charakterze świadka co do faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba że uczestnicy mediacji zwolnią go od obowiązku zachowania tajemnicy mediacji.
Należy też pamiętać, że z drugiej strony podlega wyłączeniu od rozpoznawania sprawy urzędnik, który w danej sprawie był świadkiem (art. 24 § 1 pkt 4 k.p.a.).
Z przesłuchania świadka należy sporządzić protokół (art. 67 § 2 pkt 2 k.p.a.). O miejscu i terminie przeprowadzania dowodu z zeznań świadka należy powiadomić stronę, która może świadkowi zadawać pytania (art. 79 k.p.a.).
Przytoczyć trzeba również bardzo istotny przepis art. 88 k.p.a.:
§ 1. Kto, będąc obowiązany do osobistego stawienia się (art. 51), mimo prawidłowego wezwania nie stawił się bez uzasadnionej przyczyny jako świadek lub biegły albo bezzasadnie odmówił złożenia zeznania, wydania opinii, okazania przedmiotu oględzin albo udziału w innej czynności urzędowej, może być ukarany przez organ przeprowadzający dowód grzywną do 50 zł, a w razie ponownego niezastosowania się do wezwania – grzywną do 200 zł. Na postanowienie o ukaraniu grzywną służy zażalenie.
§ 2. Organ, który nałożył karę grzywny, może na wniosek ukaranego, złożony w ciągu siedmiu dni od daty otrzymania zawiadomienia o ukaraniu, uznać za usprawiedliwioną nieobecność lub odmowę zeznania, wydania opinii albo okazania przedmiotu oględzin i zwolnić od kary grzywny. Na odmowę zwolnienia od kary służy zażalenie.
§ 3. Ukaranie grzywną nie wyklucza możności zastosowania do opornego świadka środków przymusu przewidzianych w przepisach szczególnych.
Zgodnie z przepisem art. 89 § 2 k.p.a. gdy jest to potrzebne dla wyjaśnienia sprawy przy udziale świadków, organ powinien przeprowadzić rozprawę. Zadawane świadkom pytania mogą zostać uchylone przez kierującego rozprawą, jeśli nie mają istotnego znaczenia dla sprawy – art. 95 § 2 k.p.a.
Podsumowując, Kodeks postępowania administracyjnego szczegółowo reguluje przeprowadzanie dowodu z zeznań świadków. Szereg przepisów zmierza do zapewnienia prawidłowego przeprowadzenia postępowania i uzyskania prawdziwych zeznań.